Wystąpienia Marcina Lutra, ogłoszone w 1517 roku, poprzez Dolny Śląsk szybko rozprzestrzeniły się na miasta górnośląskie. W Tarnowskich Górach reformacja trafiła na podatny grunt.

Dominacja protestantyzmu 

Za sprawą margrabiego Hohenzollerna, który sam przeszedł na luteranizm, na obszar powstających dopiero Tarnowskich Gór napłynęli górnicy z południowych Niemiec - kolebki reformacji. Początkowo przybyłym z Frankonii i Saksonii protestantom służyła katolicka kaplica, powstała prawdopodobnie w latach 1523-25 na prośbę osadników. Ale już w 1529 r na fundamentach kaplicy luteranie wybudowli drewniany kościół (w miejscu obecnego kościoła p.w. Św. Piotra i Pawła). 

Nowa parafia szybko się rozwijała, przyciągając nowych wyznawców, czego efektem była budowa w 1531 roku kościoła murowanego w miejscu poprzedniego. Stał się on pierwszą świątynią na obszarze miasta Tarnowskie Góry. Przy kościele powstała też szkoła oraz cmentarz, a wkrótce i szpital, a wszystko to utrzymywane było ze świadczeń czerpanych z rozwoju tarnogórskiego górnictwa. 

W latach 1560-63 świątynię rozbudowano i wzniesiono wieżę, w której umieszczono dwa dzwony, a w 1586 roku na wieży zamieszczono jeden z pierwszych na Górnym Śląsku zegarów. Powstał też nowy cmentarz, za bramą Gliwicką (wcześniej zwaną Wrocławską). 

W 1561 r ustanowiono drugiego kaznodzieję w mieście - polskiego, wcześniej bowiem był tylko 1 duchowny, odprawiający nabożeństwa w języku niemieckim. Na początku XVII wieku w Tarnowskich Górach zamieszkiwało około 3 tys. osób, z czego zdecydowaną większość stanowili luteranie. Wzrost liczby protestantów nastąpił też w okolicach miasta, stąd w latach 1617-19 wzniesiono nową świątynię, za Bramą Gliwicką jako kościół przycmentarny (obecnie kościół p.w. Św. Anny). Jako, że głównym fundatorem był Jakub Gruzełka - mistrz górniczy i późniejszy burmistrz, patronem świątyni został apostoł Jakub. 

Ponadto kościół p.w. Św. Marcina w Starych Tarnowicach - jedyna katolicka świątynia w okolicy, również przeszła w ręce ewangelików u schyłku XVI wieku. 

Ewangelicy w cieniu 

Na przełomie XVI i XVII wieku odrodził się Kościół katolicki, a w procesie kontrreformacji dużą rolę odegrały zakony dominikanów, franciszkanów oraz jezuitów. W 1629 r zapadła decyzja o przejęciu kościołów i dóbr przez katolików. Tym sposobem oba kościoły, szkoła i szpital w Tarnowskich Górach zostały odebrane protestantom, a dwóch kaznodziejów, polskiego - Adama Molesiusa i niemieckiego - Marcina Lebe, wypędzono z miasta. 

Luteranie nadal jednak zajmowali w mieście silną pozycję, co rodziło konflikty z katolikami. Pozycja ta osłabiła się, gdy burmistrzem Tarmowskich Gór został po raz pierwszy katolik - Jan Spaczek, który pełnił ten orząd w latach 1673-87. 

Wielu protestantów zmieniło swoje wyznanie na skutek działalności katolickiego zakonu jezuitów, którzy dodatkowo podnieśli poziom szkolnictwa w mieście, także renomowana szkoła protestancka straciła na znaczeniu.

Ponowny wzrost znaczenia protestantów 

Od roku 1707 tarnogórscy ewangelicy zaczęli odradzać swe życie religijne. Pełne zwycięstwo protestantów nastąpiło w momencie objęcia miasta przez wojska pruskie. W 1742 roku hrabia Karol Erdmann Henckel von Donnersmarck wystosował pismo do nowego władcy - Fryderyka II z prośbą o możliwość odprawiania nabożeństw ewangelickich. Król zgodził się na budowę świątyni, niezależnej od parafii rzymskokatolickiej. Dom modlitwy został poświęcony 25 grudnia 1742 r przez nowego pastora zboru - Emanuela Ludwiga Sassadiusa, sprowadzonego tu przez Donnersmarcków świerklanieckich. 

9 lipca 1746 r spłonęło niemal całe miasto, a wraz z nim także ewangelicki dom zborny. Wierni zyskali jednak od darczyńcy Frysztackiego dwa domy przy rynku, mające służyć za świątynię i plebanię. 25 października 1754 uruchomiono ponownie szkołę ewangelicką. Ale w II połowie XVIII wieku i ta świątynia spłonęła. 

Nowy kościół protestanci wybudowali w 1780 r, a wraz z nim powstał w pobliżu Bramy Krakowskiej cmentarz luterański, poświęcony 19 sierpnia 1780 r. W latach 1899-1900 świątynię na Rynku przebudowano do obecnego kształtu. 

Ze wspólnoty w Tarnowskich Górach wyłoniły się inne parafie np. w Strzybnicy w 1886 r, gdzie wzniesiono kościół, który później przebudowano na szkołę zawodową "Zametu". Nadal jednak parafia tarnogórska obejmowa opieką duszpasterską ewangelików w 61 miejscowościach w powiecie bytomskim i 50 miejscowościach w powiecie toszecko-gliwickim. Utrzymywała się ona ze składek parafian oraz możnych ziemskich. 

Okres międzywojenny i powojenny 

Po zmianie przynależności państwowej, kościół ewangelicki musiał dostosować się do nowych warunków. Konwencja genewska do roku 1937 zapewniała luteranom swobodę wyznawania wiary w języku ojczystym. Po tym czasie proboszczem parafii protestanckiej w Tarnowskich Górach został Leopold Michelis, który przeprowadził tu liczne zmiany. Według oceny historyków ewangelickich parafia tarnogórska wyróżniała się pozytywnie wśród innych wspólnot śląskich. W roku 1936 ponad 44% parafian uczestniczyło w niedzielnych nabożeństwach, gdy w gminie katowickiej ten odsetek wynosił 14. 

W latach 30-tych w tarnogórskiej parafii protestanckiej wzrosła znacznie liczba nabożeństw odprawianych w języku polskim. Po II wojnie światowej w mieście pozostała znikoma liczba protestantów. Obecnie parafia ewangelicka należąca do diecezji katowickiej ze względu na niewielką liczbę wiernych posiada proboszcza obsługującego kilka kościołów.